Kerkstad Gamelstad, Luleå
Uitstekende universele waarde
Korte synthese
De opmerkelijke kerkstad Gammelstad, Luleå, aan de kop van de Botnische Golf in Noord-Zweden is het best bewaarde voorbeeld van een uniek type nederzetting dat ooit in Noord-Scandinavië is gevonden. De houten huizen van de kerkstad, ineengedoken rond de laat 15e-eeuwse stenen kerk, werden alleen op zondag en in combinatie met religieuze festivals gebruikt als tijdelijke overnachtingsplaats voor gelovigen uit het omliggende platteland, wiens reizen naar huis inhielden dat ze lange afstanden moesten afleggen onder moeilijke klimatologische omstandigheden in een barre natuurlijke omgeving.
Beginnend als handelsnederzettingen, kerksteden werden het middelpunt van religieuze vieringen onder de wijd verspreide boerengemeenschappen in deze dunbevolkte regio. De kerkstad Gammelstad, Luleå is een uitzonderlijk goed bewaard gebleven voorbeeld van dit type nederzetting, gevormd door de religieuze en sociale behoeften van mensen in plaats van door economische en geografische krachten. Dat Gammelstad zich ontwikkelde tot een kerkstad in plaats van een handelsstad is een direct gevolg van een vooruitstrevende, natuurlijke landomwenteling die de haven in de 17e eeuw onbruikbaar had gemaakt, waardoor burgers gedwongen werden om het commerciële centrum van de gemeenschap te verplaatsen. De nieuwe nederzetting kreeg de naam Luleå, ook bekend als Nystan (Nieuwe Stad), de vroegere kerksite wordt omgedoopt tot Gammelstad (oude stad). De verplaatsing van het commerciële centrum liet Gammelstad onaangetast door de latere 19e-eeuwse industrialisatie van de regio.
De plattegrond van Gammelstad, die in zijn geheel bewaard is gebleven, gedurende enkele eeuwen organisch gegroeid, met radiale benaderingen van de kerk en wegen eromheen langs de zijkanten van de heuvel. In de 17e eeuw werd een roosterplan bijgevoegd, en er werd een muur met poorten om de kerk gebouwd (de muur die er nu staat is een reconstructie). Ontwikkeling effectief gestopt na het midden van de 17e eeuw. Vandaag zijn er in totaal 520 beschermde gebouwen binnen het Werelderfgoed, bestaande uit 404 kerkhuisjes verdeeld in ongeveer 552 afzonderlijke kamers, en 116 andere gebouwen. Kerkelijke huisjes die worden gebruikt als tijdelijke huisvesting voor gelovigen worden afgewisseld met grotere, meer conventionele huizen voor de ambtenaren en kooplieden die permanent in de nederzetting woonden. Beide typen woningen zijn geclusterd rond de laat 15e-eeuwse kerk, het enige stenen gebouw van de wijk, waarvan de grootte getuigt van de welvaart van de regio. Andere opmerkelijke gebouwen zijn de kapel van Bethel, het huisje van de separatisten, het parochiehuis, de Tiendenschuur, de residentie van de burgemeester, de residentie van de kapitein, en het Gasthuis. Gamelstad, die nog steeds als kerkstad functioneert, is de oudste, meest complete, en het best bewaard gebleven van dit soort nederzettingen, een type dat nu bijna verdwenen is.
Criterium (ii):De kerkstad Gammelstad, Luleå, illustreert op bewonderenswaardige wijze de aanpassing van conventioneel stadsontwerp aan de speciale geografische en klimatologische omstandigheden van een vijandige natuurlijke omgeving. Het stadsplan, die in de loop van enkele eeuwen organisch is gegroeid, is in zijn geheel bewaard gebleven.
Criterium (iv):Gammelstad is een uitstekend voorbeeld van de traditionele "kerkstad" van Noord-Scandinavië. Het is de belangrijkste vertegenwoordiger van de Scandinavische kerksteden, een soort stadsmilieu dat is gevormd door de religieuze en sociale behoeften van mensen in plaats van door economische en geografische krachten. Gamelstad, die nog steeds als kerkstad functioneert, is de oudste, meest complete, en best bewaarde van deze nederzettingen.
Criterium (v):De kerkstad Gammelstad, Luleå, waar de gewoonte om het hele weekend dicht bij de kerk te blijven, heeft geleid tot een manier van leven en een bouwstijl waarvan de belangrijkste kenmerken gedurende vierhonderd jaar onveranderd zijn bewaard gebleven, waardoor het platteland en het stadsleven op een opmerkelijke manier worden gecombineerd, vertegenwoordigt een soort Noordse nederzetting die bijna is verdwenen.
Integriteit
De hele kerkstad is opgenomen binnen de grenzen van het onroerend goed, en alle belangrijke gebouwen en andere kenmerken die zijn uitzonderlijke universele waarde vertonen, zijn bewaard gebleven, inclusief de kerk huisjes, de kerk, de openbare en particuliere huizen, de radiaal aangelegde middeleeuwse wegen, en het 17e-eeuwse roosterplan. De grenzen zorgen dus op adequate wijze voor de volledige weergave van de kenmerken en processen die de betekenis van het onroerend goed overbrengen. Het terrein van 16.402 ha, met een bufferzone van 243.474 ha, geen last heeft van de nadelige effecten van ontwikkeling en/of verwaarlozing.
authenticiteit
De authenticiteit van de kerkstad Gammelstad, Luleå, is heel hoog. Het stadsplan, die zich in de loop van verschillende eeuwen organisch heeft ontwikkeld, is in zijn geheel bewaard gebleven. De gebouwen zijn authentiek van vorm, en maatregelen zijn getroffen om de authenticiteit ervan te waarborgen. Er is ook een sterk bewustzijn over authenticiteit in materialen. Dit komt tot uiting in de stedenbouwkundige verordeningen, die strikte bepalingen bevatten met betrekking tot restauratie- en conserveringswerken. De parochiekerk, huisjes, Kapel van Bethel, Huisje van de separatisten, Parochiehuis, tiendenschuur, en wegennet vertonen allemaal een hoge mate van authenticiteit, net als een aantal van de particuliere huizen, inclusief de burgemeesterswoning, Kapiteinswoning, en Gasthuis. Andere beschermde gebouwen - vooral de meer bescheiden - zijn getuige geweest van kleine negatieve veranderingen in hun authenticiteit, maar zonder noemenswaardige gevolgen voor het pand als geheel. Een 48 meter hoge communicatiemast die in 2006 in de bufferzone is gebouwd, heeft een negatieve invloed op de omgeving. zoals zichtbaar is bij het naderen van het pand vanuit het noorden. Geïdentificeerde bedreigingen en risico's voor het onroerend goed zijn onder meer brand en een afname van traditioneel gebruik.
Beveiligings- en beheervereisten
Het merendeel van de gebouwen en gronden in de kerkstad Gammelstad, Luleå, zijn in particulier bezit. De parochiekerk en oude overblijfselen, onder andere attributen, zijn beschermd op grond van de historische omgevingswet (1988:950). De culturele omgeving wordt ook tot op zekere hoogte beschermd op grond van de nationale milieuwet als een gebied van nationaal belang. Een gedetailleerd lokaal ontwikkelingsplan dat in 1995 is ontwikkeld, omvat beschermingsvoorschriften voor de gebouwen in het werelderfgoed in overeenstemming met de Planning and Building Act (1987). In aanvulling, verschillende andere lokale verordeningen en controledocumenten met betrekking tot de kerkstad Gammelstad, Luleå zijn geadopteerd. Sinds 2000, een goed functionerend informatie- en samenwerkingsforum - de kerkenraad - brengt regelmatig vertegenwoordigers van autoriteiten en management samen. Een gezamenlijk beheersplan, geproduceerd in een proces waarbij partijen betrokken waren met verschillende belangen in het werelderfgoed, beschrijft hoe de attributen die de uitzonderlijke universele waarde van het onroerend goed in stand houden, moeten worden beschermd, geconserveerd, en beheerd, terwijl tegelijkertijd het pand kan worden ontwikkeld tot een aantrekkelijke bezoekersbestemming. De gemeente Luleå is verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering van dit plan. Het Gemeentelijk Planbureau volgt en voert de voor het gebied geldende bestemmingsplannen uit, en stelt zo nodig nieuwe plannen op.
De kerkhuisjes worden jaarlijks gekeurd:de staat van elk kerkhuisje wordt gecontroleerd, en er wordt een rapport naar de eigenaren gestuurd. Kennis over de kerkstad Gammelstad, Luleå, leidt tot begrip en stimuleert participatie, wat het verantwoordelijkheidsgevoel kan vergroten. Activiteiten voor mensen van alle leeftijden en interesses moedigen eigenaren van kerkhuisjes aan om evenementen en kerkdiensten bij te wonen en te overnachten in hun huisjes, waardoor deze traditie wordt doorgegeven aan nieuwe generaties. De uitdaging op de lange termijn is om gematigde veranderingen aan te pakken die op zichzelf geen bedreiging vormen, maar die gezamenlijk de authenticiteit van het onroerend goed in de loop van de tijd kunnen bedreigen.
