Schokland en omgeving
Uitstekende universele waarde
Korte synthese
De strijd van de Nederlanders tegen het water heeft geduurd, meer dan zesduizend jaar, en gaat vandaag nog steeds door; zonder constante waakzaamheid, meer dan de helft van het huidige gebied van het land zou volledig onder water komen te staan of periodiek onder water komen te staan. Schokland was een schiereiland dat in de vijftiende eeuw een eiland was geworden. Bezet en vervolgens verlaten toen de zee binnendrong, het moest in 1859 worden geëvacueerd. Na de inpoldering van de Zuiderzee, echter, het maakt sinds de jaren veertig deel uit van het land dat op de zee is teruggewonnen. Schokland heeft overblijfselen van menselijke bewoning die teruggaan tot de prehistorie. Het symboliseert de heroïsche, eeuwenoude strijd van de Nederlanders tegen de opmars van het water. Als resultaat van het kolossale ontginningsprogramma dat begon in de vroege jaren van de 20e eeuw, Schokland en de nederzettingenheuvels en andere menselijke interventies eromheen zijn een stille getuigenis van de vaardigheid en standvastigheid van het Nederlandse volk in het licht van deze onophoudelijke natuurlijke dreiging.
De contouren van het voormalige eiland Schokland boven het vlakke land van de drooggelegde Noordoostpolder zijn in de topografie binnen het voormalige eiland nog goed te traceren:er zijn vier grote dorpsterpen, allemaal beschermde archeologische vindplaatsen. Een vijfde dergelijke vindplaats bevat sporen van neolithische, Bronstijd en ijzertijd nederzettingen.
De overblijfselen van dijken en terpen die buiten het huidige eiland liggen, weerspiegelen de vroegere contouren van het eiland en het land dat in de loop der tijd verloren is gegaan. Ook buiten het huidige eiland gelegen, maar binnen de grenzen van het werelderfgoed, zijn meer dan 160 archeologische vindplaatsen met overblijfselen van prehistorische bewoning. Een kerk en kerkruïnes, residentiële en commerciële gebouwen, schuren, een voormalige haven, en landverdelingspatronen (zowel oud als nieuw) maken het verhaal van Schokland compleet.
Het gebied vormt een uitzonderlijk bewijs van een culturele traditie van eilandbewoners die door het water worden bedreigd en uiteindelijk geëvacueerd; de eerste bewoners van het op de zee gewonnen land hebben dat nieuwe land gecultiveerd en ontwikkeld. Het gebied is een uitzonderlijk voorbeeld van een traditioneel type nederzetting en landgebruik dat representatief is voor culturen, vooral wanneer deze kwetsbaar zijn geworden door de invloed van onomkeerbare verandering.
Criterium (iii):Schokland en zijn omgeving behouden het laatst overgebleven bewijs van een prehistorische en vroeghistorische samenleving die zich had aangepast aan het precaire leven van wetland-nederzettingen onder de constante dreiging van tijdelijke of permanente invallen door de zee.
Criterium (v):Schokland is opgenomen in het agrarische landschap dat is ontstaan als gevolg van de inpoldering van de voormalige Zuiderzee, onderdeel van de niet aflatende strijd van de Nederlanders tegen het water en een van de grootste en meest visionaire menselijke verworvenheden van de twintigste eeuw. De geschiedenis van deze regio is uitstekend vertegenwoordigd in dit kleine gebied, met zijn nederzettingen, begraafplaatsen, terpen, dijken en pakketsystemen.
Integriteit
Ondanks dat het sinds 1942 deel uitmaakte van het nieuwe kunstmatige landschap, als een binnenland dat wordt gebruikt voor grootschalige landbouw, de contouren van het voormalige eiland zijn nog goed zichtbaar, met erfgoedresten zoals dijken en terpen. Het hele eiland en de directe omgeving zijn opgenomen in het Werelderfgoed. Overblijfselen van alle fasen van de nederzettingsgeschiedenis van Schokland zijn duidelijk herkenbaar:de sporen van prehistorische nederzettingen in de grond, de vier terpen aan de oostkant van het eiland, de gebouwen op het eiland zelf, het kenmerkende recente systeem van verkaveling van de polder, en de groene gebieden langs de rand van het eiland. Zonder een passend beheersregime, verdroging en moderne landbouw kunnen het gebied bedreigen en schade aanrichten aan de archeologische vindplaatsen.
authenticiteit
De authenticiteit van de site schuilt in zijn bestaan. Het nominatiedossier kreeg als ondertitel “symbool van de Nederlandse strijd tegen het water, ” een treffende beschrijving van Schokland en zijn authenticiteit. Er zijn maar liefst 152 vindplaatsen in en rond Schokland waar de overblijfselen van prehistorische nederzettingen, dijken en terpen zijn ontdekt. Samen, deze weerspiegelen de vroegere contouren van het eiland, het land dat in de loop van de tijd en door de levensomstandigheden over een periode van 6000 jaar verloren is gegaan. Het eiland zelf is nog helemaal authentiek. Overblijfselen van de eerdere gebouwen op het voormalige eiland blijven in de vorm van de Nederlands Hervormde kerk en de aangrenzende ministerswoning (1834) en een veel gerestaureerd boothuis voor een ijsboot in Middelbuurt. Alle overige panden zijn na de evacuatie in 1859 gesloopt. De houten panden in de Middelbuurt waarin Museum Schokland is gevestigd, zijn replica's van gebouwen en schuren in de traditionele Zuiderzeestijl uit omstreeks 1980. In Oud-Emmeloord, het vuurtorenwachtershuis (1882) en het misthoornhuis (ca. 1921) zijn bewaard gebleven. Sommige van de overgebleven kenmerken zijn gereconstrueerd, bijvoorbeeld het havenbekken in Oud-Emmeloord met zijn steigers en ijsschorten, de paalmuren in Middelbuurt, en de fundamenten van het oude baken op de terp aan het zuidelijke uiteinde. Delen van de fundamenten van de kerken aan het zuidelijke uiteinde zijn hersteld. De kerk in Middelbuurt is volledig gerestaureerd en voorzien van (niet originele) inrichting. Een gespecialiseerd bedrijf restaureerde de kerkruïne met originele materialen. de havens, de golfbreker, en de vuurtoren zijn gereconstrueerd volgens de momenteel geldende wetgeving.
Beveiligings- en beheervereisten
Schokland en Omgeving omvat vijf beschermde rijksarcheologische vindplaatsen (vier terpen en een gebied met sporen van prehistorische bewoning) en vijf rijksmonumenten, namelijk het vuurtorenwachtershuis en de misthoorn op de Oud-Emmeloordterp op het noordelijkste punt, de voormalige Nederlands Hervormde kerk en het boothuis voor een ijsboot in Middelbuurt, en een verwoeste kerk op het zuidelijkste punt van het voormalige eiland.
Sinds 2002, aan de oostkant van het eiland is een hydrologische bufferzone aangelegd om verzakking van het eiland en aantasting van de archeologische vondsten in de bodem door grondwateruitputting te voorkomen. Ook heeft de overheid ruim 200 hectare landbouwgrond opgekocht en de productie daar stopgezet.
In 2010 is de gemeente Noordoostpolder grondhouder geworden. Feitelijk beheer, op basis van een beheersplan, is in handen van Stichting Flevo Landschap [ Stichting Flevolandschap ] en de gemeente Noordoostpolder. Naast beheer door Stichting Flevo Landschap en gemeente (samen zo'n 500 hectare), het gebied wordt ook gebruikt door de eigenaren en pachters van landbouwgrond. In alle gevallen, dit gebruik is bedoeld om de verschillende kenmerken te behouden, maar tegelijkertijd om economisch rendement te genereren. Het beheerplan is het resultaat van concrete afspraken en bestuurlijke maatregelen. Het plan omvat specifieke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van conservering, beheer, en toegang van/tot het Werelderfgoed Schokland en omgeving. Het beheerplan maakt ook de rolverdeling voor deze partijen op het gebied van beheer en behoud duidelijk. Het beheerplan is daarmee een breed gedragen document dat een gedeeld beeld van het gebied geeft en dient om alle betrokken partijen bij elkaar te brengen, over concrete activiteiten, organisatie en financiën. Het biedt ook een integratiekader voor het beoordelen van de uitvoering van projecten en ideeën.
Een van de belangrijkste projecten voor de betrokken partijen betreft het blijvend monitoren van de staat van instandhouding van archeologische vindplaatsen in de omgeving van het voormalige eiland. Door bodemdaling is er een gespannen relatie tussen het agrarisch gebruik van de grond en het behoud van de archeologische resten. Sinds 2012, alle partijen streven naar het definiëren van een tweede hydrologische bufferzone op de zuidpunt van het voormalige eiland, met nog eens 200 hectare grond.
De Nederlandse regering is voornemens het Werelderfgoed Schokland en Omgeving aan te wijzen als beschermd natuurgebied op grond van de Monumentenwet 1988.
